W trakcie terapii onkologicznej charakterystyczną cechą zwracającą uwagę społeczeństwa jest utrata włosów na skórze głowy i twarzy. Istnieją jednak strategie, które pomagają w minimalizowaniu tego zjawiska. Zadaniem trychologa jest natomiast wprowadzenie pielęgnacji, dzięki której odrastający włos będzie wyglądał na zdrowy.
Leczenie onkologiczne to bardzo trudny okres w życiu każdego pacjenta. Walka o zdrowie, podczas której dochodzi do wyniszczenia komórek nowotworowych, ale także całego organizmu – nie jest łatwa. W trakcie terapii najbardziej charakterystyczną cechą zwracającą uwagę społeczeństwa jest utrata włosów na skórze głowy, ale nie tylko, ponieważ może to również dotyczyć zaniku owłosienia na kończynach, u mężczyzn na brodzie, brwiach i rzęsach, w okolicy pach i spojenia łonowego.
Czas chemioterapii i radioterapii to ważny okres, żeby pomóc skórze głowy i włosom, a dzięki rozwojowi nauki i technologii mamy do dyspozycji dziedzinę, która poświęcona jest wyłącznie tym problemom, a jest nią trychologia. To stosunkowo nowa dziedzina nauk medycznych zajmującą się analizą, diagnozą, pielęgnacją i leczeniem skóry głowy i włosów.
Dlaczego włosy wypadają podczas chemioterapii i czy jest to zawsze nieuniknione?
Łysienie w trakcie leczenia bardzo negatywnie wpływa na samopoczucie chorego. W bardzo krótkim czasie od rozpoczęcia chemioterapii, zazwyczaj od 7 do 14 dni dochodzi do całkowitego wyłysienia.
Łysienie w trakcie chemioterapii to łysienie anagenowe, czyli takie, w którym zostaje zablokowana faza wzrostu włosa poprzez działanie silnych toksyn – cytostatyków. Cytostatyki celowane są w szybko dzielące się komórki rakowe, a przy okazji uszkadzają cebulki włosów należące do tej kategorii komórek.
W wyniku uszkodzenia cebulki obkurczają się i obumierają, a włosy wypadają.
Ok. 85 % komórek macierzy włosa znajduje się w ciągłej fazie podziału. Warto wiedzieć, że nie każdy pacjent przy chemioterapii traci włosy – jest to uzależnione między innymi od rodzaju leków oraz tego, jak długo są stosowane. Utrata włosów w większości przypadków po zakończeniu leczenia jest odwracalna.
Co zrobić przed rozpoczęciem chemioterapii ?
Przed przystąpieniem do chemioterapii, jeżeli wypadanie włosów jest nieuniknione, zalecam ich skrócenie (szczególnie kobietom z długimi włosami, tak, żeby okres przejściowy był bardziej niepozorny). Zalecam również zakup miękkiej szczotki, aby nie podrażniać skóry głowy. Warto wcześniej zaopatrzyć się w perukę, chusty i bawełniane czapki.
Jak dbać o skórę głowy w trakcie i po chemioterapii?
Radioterapia i chemioterapia zmniejsza tolerancję skóry na produkty kosmetyczne ze względu na zaburzenia warstwy rogowej naskórka jak i zaburzenia funkcji barierowej skóry.
W trakcie leczenia onkologicznego skóra głowy staje się nadmiernie wysuszona, wrażliwa na zmiany temperatur, odwodniona, może występować świąd, a w wyniku drapania infekcje. Ujścia cebulek są bardzo mocno pozaciskane, występują podrażnienia, odrastające włosy nie mają siły przebicia, stają się cienkie, łamliwe – ułamują się tuż przy skórze głowy.
U pacjenta, który rozpoczyna leczenie onkologiczne lub jest już po zakończonej terapii, zalecam stosowanie w pielęgnacji skóry głowy i odrastających włosów: oleju sojowego, wosku pszczelego, masła shea – składników, które natłuszczają i działają przeciwświądowo. Polecam również skwalan – który zapobiega nadmiernej utracie wody z naskórka, odbudowuje warstwę hydrolipidową oraz ma właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybicze, zapobiega powstawaniu rumienia, na co skóra głowy po chemioterapii jest narażona.
Ważne w pielęgnacji jest stosowanie emolientów, humektantów, substancji okluzyjnych, substancji uzupełniających lipidy naskórka, ceramidy, trójglicerydy, kwas linolowy, cholesterol, naturalne oleje roślinne, które mają właściwości zmiękczające, nawilżające i regenerujące. W trakcie leczenia i po nim, wychodząc na słońce, trzeba osłonić głowę, np. chustą, należy stosować filtry UV na skórę głowy, nie farbować włosów, unikać stylizacji ( np. ondulacji) przez kilka miesięcy po odrośnięciu całkowitym, używać delikatnych szamponów, unikać gorących suszarek do włosów, masować bardzo delikatnie skórę głowy, unikać drapania podczas swędzenia skóry głowy. Zamiast tego lepiej nałożyć zimny kompres lub lekko poklepywać.
Jakie jest zadanie trychologa w pielęgnacji pacjenta w trakcie i po leczeniu onkologicznym?
Podstawą ustalenia odpowiedniej pielęgnacji i kuracji pacjenta onkologicznego jest trichoskopia – nieinwazyjne i bezbolesne badanie skóry głowy i włosów. Zabiegi trychologiczne mogą przyspieszyć porost włosów i przede wszystkim poprawić stan skóry głowy oraz samopoczucie pacjenta.
Zadaniem trychologa jest wprowadzenie takiej pielęgnacji, żeby odrastający włos był bardziej odżywiony, miękki w dotyku, bardziej elastyczny i wyglądał na zdrowy.
U pacjenta onkologicznego bezwzględnym przeciwskazaniem jest stosowanie zabiegów z użyciem urządzeń fizykalnych. Do dyspozycji trychologa w pielęgnacji pacjenta onkologicznego pozostają techniki bezinwazyjne, np. infuzja tlenowa.
Czy jesteśmy w stanie powstrzymać proces wypadania włosów? Jaka jest skuteczność czepków chłodzących, które chętnie wykorzystywane są w szpitalach?
W Polsce mamy wiele szpitali wyposażonych w system PAXMAN, który składa się z urządzenia pompującego płyn chłodniczy oraz połączonego z nim czepka, który zakładany jest na głowę pacjenta na 30 minut przed rozpoczęciem podawania chemii i zdejmowany ok. 1.5 h po zakończeniu.
Chłodzenie skóry głowy może zmniejszyć przepływ krwi do mieszka włosowego, co może ograniczyć dostęp leków przeciwnowotworowych do tych komórek i tym samym zmniejszyć ich uszkodzenie. Dzięki temu włosy mogą pozostać w większym stopniu na skórze głowy. Czepek należy stosować już od podania pierwszej dawki chemioterapii kontynuując przez cały czas jej trwania.
Utrata włosów podczas chemioterapii zdarza się bardzo często, nie jest jednak nieunikniona. Istnieją pewne strategie, które pomogą w minimalizowaniu utraty włosów lub w osłabieniu skutków ubocznych.
W szpitalach, w których urządzenie pracuje, pacjenci są kwalifikowani do tej dodatkowej procedury przez personel medyczny. Każdy przypadek powinien być traktowany indywidualnie i konsultowany z lekarzem specjalistą. Niestety, nie wszystkie typy terapii umożliwiają równoległe stosowanie tej metody.
Skuteczność jej działania kształtuje się na poziomie od 50 – 85 % i może być różna w zależności od typu chemioterapii, rodzaju leków stosowanych i indywidualnej reakcji organizmu oraz rodzaju nowotworu.
Ta metoda szczególnie polecana jest dla kobiet, dla których włosy to atrybut kobiecości, a ich utrata ma negatywny wpływ na życie zawodowe i towarzyskie oraz powoduje pogorszenie nastroju, depresję i lęki, a takie odczucia mogą wpływać na skuteczność leczenia. Dlatego bardzo ważne jest dbanie o komfort psychiczny i jego wpływ na przebieg terapii.
Kiedy po leczeniu odrastają włosy? Czy mogą one wyglądać inaczej niż przed chorobą?
Warto zaznaczyć, że włosy często odrastają po zakończeniu chemioterapii. Wzrost włosów może być różny w zależności od osoby, ale zazwyczaj jest to proces stopniowy, odwracalny, trwa od 3 – 6 miesięcy. U niektórych pacjentów odrastające włosy mogą zmienić strukturę, zacząć się kręcić oraz zmienić kolor albo odrastać siwe, dopóki melanocyty nie zaczną poprawnie funkcjonować. Dlatego dbanie o skórę głowy i włosy po zakończeniu leczenia jest równie ważne, jak podczas trwania chemioterapii.
