Zbyt późne rozpoznanie cukrzycy często wynika z faktu, że bagatelizuje się objawy zewnętrzne, jak suchość i świąd skóry. Wszelkie symptomy, nawet te uznawane za oznaki zaniedbań higienicznych, mogą wskazywać na bardzo groźne procesy chorobowe.
Cukrzyca to choroba cywilizacyjna, która zyskała miano epidemii. Jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów na świecie, zwłaszcza cukrzyca typu II. Cechuje ją wiele uporczywych, nawracających dolegliwości ogólnoustrojowych i mimo ogromnego rozwoju medycyny, prowadzi często do poważnych powikłań sercowo-naczyniowych, a także do powstawania kłopotliwych zmian skórnych. Pacjenci z dysfunkcją trzustki, przyjmujący insulinę lub leki obniżające stężenie glukozy we krwi, mają w dużym stopniu obniżoną barierę ochronną organizmu, co jest przyczyną większego narażenia na występowanie specyficznych dla cukrzycy dermatoz skórnych. Dobra samokontrola, zdrowy styl życia i odpowiednio dobrane leki umożliwiają życie bez powikłań i dalszych postępów choroby. Cukrzyca nie boli, przez co pacjenci mają złudzenie, że nic złego się nie dzieje i zapominają o ważnych aspektach tej choroby. Liczba chorych stale rośnie, a wiele osób nie ma świadomości, że choruje, ignoruje objawy, unika badań i woli nie wiedzieć. Początkowa, bezobjawowa faza cukrzycy może trwać kilka lub nawet kilkanaście lat.
Zmiany skórne w cukrzycy to często efekt zaniedbań leczenia. Nierzadko jednak przyczyna tkwi w samym schorzeniu trzustki, nerek, serca czy układu krwionośnego, dlatego niezmiernie ważny jest dokładny wywiad z pacjentem, analiza wszystkich objawów skórnych i ogólnoustrojowych występujących u chorego. Niektóre z nich, jak np. rumień na twarzy, można zauważyć już przy pierwszym kontakcie. Często jednak chory zgłasza tylko jedną dolegliwość lub pokazuje jedną zmianę na skórze, nie wspominając nawet o innych objawach, które u siebie zaobserwował, dlatego tak ważny jest dokładny wywiad i ogląd skóry. Zmiana barwy skóry, suchość, przebarwienia, zanik lub pojawienie się owłosienia, zły stan paznokci, nadmierna potliwość, wynaczynienia, zwłóknienia, uporczywy świąd i inne nieswoiste objawy mogą być sygnałem rozwijającej się choroby.
Zwiększony poziom cukru we krwi wpływa niekorzystnie na gojenie się ran, co ma szczególne znaczenie u pacjentów po operacjach.
Powikłania dermatologiczne zajmują trzecie miejsce wśród komplikacji cukrzycy
Wszelkie symptomy, nawet te uznawane za oznaki zaniedbań higienicznych lub niewłaściwej pielęgnacji, mogą wskazywać na toczące się bardzo groźne dla zdrowia procesy chorobowe. Zaczynając od podstawowych objawów, czyli rumienia cukrzycowego i świądu skóry, po zakażenia grzybiczo-bakteryjne i swoiste dla cukrzycy obumieranie tłuszczowate skóry, dermatopatię cukrzycową, aż po zmiany stanowiące powikłania leczenia cukrzycy tzw. lipodystrofię poinsulinową i osutkę krostkowo-plamistą stanowiące odczyn nadwrażliwości na doustne leki przeciwcukrzycowe.
Zdarzają się czasami w cukrzycy objawy podobne do reakcji na środki zawierające disulfiram (Anticol, Antabus, Esperal) stosowane w leczeniu alkoholizmu, czyli gwałtowne rozszerzenie tętniczek z zaczerwienieniem skóry twarzy, bólami i zawrotami głowy, dusznością, tachykardią i nudnościami. Z chwilą pojawienia się takich objawów należy natychmiast zgłosić to lekarzowi, a w przypadku niejasnych uogólnionych zmian skórnych, odstawia się często doustne leki przeciwcukrzycowe, bo pogłębianie się zmian z nadwrażliwości może skończyć się toksyczną, naskórkową epidermolizą, bezpośrednio zagrażającą życiu chorego.
Właściwa kontrola poziomu cukru pozwala uniknąć wielu powikłań skórnych, które są związane z czasem trwania cukrzycy i jej agresywnością. Źle leczona cukrzyca daje powikłania w postaci mikroangiopatii i makroangiopatii, a często zajęte są także nerwy obwodowe. Zwiększony poziom cukru we krwi wpływa również niekorzystnie na gojenie się ran, co ma szczególne znaczenie u pacjentów po operacjach.
Zmiany skórne powiązane z cukrzycą to też: ziarniniak obrączkowaty, zaniki i przerosty tkanki tłuszczowej, sklerodaktylia, obrzęk twardzinowy Buschkego, choroba Kyrlego, kępki żółte, bielactwo, rogowacenie ciemne, czy też bullosis diabeticorum, czyli spontaniczne tworzenie się napiętych pęcherzy w obrębie dystalnych części kończyn.
Do zmian skórnych w cukrzycy dochodzi u około 30% pacjentów
Skórę diabetyka cechuje skłonność do przesuszania, pojawiają się zmiany wypryskowe, zmniejsza się wydzielanie potu, a wzrasta podatność na zaburzenia keratynizacji. Alkohol, powtarzające się negatywne napięcia emocjonalne i nieodpowiednia dieta znacznie nasilają zmiany skórne w cukrzycy. Związany jest z nimi zwykle świąd skóry, uważany za typowy objaw cukrzycy, prowadzący do zwiększonej zachorowalności na schorzenia ropne, takie jak czyraki, czyraki mnogie i zapalenie mieszków włosowych. Te wszystkie objawy powodują ogromny dyskomfort. Nasilają nerwowość, drażliwość, wpływają na relacje z otoczeniem, a ciągłe drapanie powoduje mikrourazy i infekcje. Świąd okolicy narządów płciowych i odbytu może być następstwem kandydozy lub innych zakażeń.
Skórę diabetyka cechuje skłonność do przesuszania, zmiany wypryskowe, zmniejszone wydzielanie potu i podatność na zaburzenia keratynizacji.
Uważa się, że istnieje związek między cukrzycą i zwiększoną podatnością na infekcje i powikłania po zakażeniach. Częściej dochodzi do infekcji bakteryjnych, należą do nich zakażenia gronkowcami, paciorkowcami oraz łupieżem rumieniowatym. Do jednych z najczęstszych patogenów należy Candida, powodująca infekcje w obrębie jamy ustnej, paznokci, narządów płciowych, dołów pachowych i pod piersiami. Występuje najczęściej w źle kontrolowanej cukrzycy i otyłości. Zakażenia grzybicze nie są częściej spotykane niż w przeciętnej populacji, trudniejszy jednak może być proces ich leczenia. Nawracające zapalenia grzybicze i bakteryjne błon śluzowych i skóry są markerami źle leczonej lub utajonej cukrzycy. Towarzyszące cukrzycy infekcje skórne w dużym stopniu destabilizują chorobę i wymagają czasami odstawienia doustnych leków przeciwcukrzycowych i czasowej insulinoterapii, co negatywnie wpływa na stan ogólny, dlatego tak ważne jest wyjątkowe przestrzeganie zasad higieny.
Dość powszechna w cukrzycy jest róża, która ma wyjątkowo niekorzystny przebieg w przypadku cukrzycy niewyrównanej, może nawracać i przebiegać nietypowo pod postacią róży zgorzelinowej, pęcherzowej lub krwotocznej, prowadzić do owrzodzeń, a w skrajnych przypadkach do słoniowacizny.
U ludzi młodych, głównie w cukrzycy typu I, występuje rumieniec cukrzycowy, głównie na czole, policzkach, klatce piersiowej, dłoniach i stopach. Pojawia się zwykle w niekontrolowanej chorobie i sugeruje jej zaawansowanie. Rumień jest wynikiem uszkodzeń w drobnych naczyniach krwionośnych, czyli mikroangiopatii, które wywołują pojawienie się nieostro odgraniczonych, zlewających się zaczerwienień.
Charakterystyczne w cukrzycy bywają także pomarańczowo zabarwione dłonie i stopy oraz kępki żółte powiek, czyli płasko-wyniosłe, miękkie guzki o zabarwieniu żółtawym i gładkiej powierzchni, występujące często w nieleczonej cukrzycy, zwłaszcza z towarzyszącą hipertrójglicerydemią i innymi zaburzeniami lipidowymi. Powstają one w wyniku odkładania się w skórze lipidów. Zazwyczaj ustępują w wyniku leczenia cukrzycy i zaburzeń lipidowych.
U ludzi młodych, głównie w cukrzycy typu I, występuje rumieniec cukrzycowy, na czole, policzkach, klatce piersiowej, dłoniach i stopach. Pojawia się zwykle w niekontrolowanej chorobie i sugeruje jej zaawansowanie.
Jeśli chodzi o zmiany polekowe, to są one najczęściej skutkiem stosowania pochodnych sulfonylomocznika, dotyczą aż do 5% leczonych nimi osób. Mogą występować pod postacią zmian pokrzywkowych, osutek odropodobnych i plamisto-grudkowych.
Około 4,5% cukrzyków cierpi na bielactwo. Zmiany skórne w tej chorobie polegają na pojawianiu się ostro odgraniczonych, odbarwionych plam. Początkowo jest ich niewiele, następnie ich liczba zwiększa się i zajmują większe obszary. Częściej występują w obrębie grzbietów stóp, rąk, okolic genitalnych, na głowie, szyi i pod pachami. Do zmian skórnych występujących w cukrzycy, których patomechanizm nie został dokładnie poznany należą dermopatia cukrzycowa i bullosis diabeticorum.
Dermopatia cukrzycowa, czyli tzw. zespół PPP (ang. pretibial pigmentem patches), jest wynikiem zwiększonej wrażliwości skóry cukrzyków na wszelkie urazy, zakażenia i powstające częściej zmiany naczyniowe. Objawia się ona dobrze odgraniczonymi, różowo-żółtymi, lekko wklęsłymi i okrągłymi przebarwieniami pojawiającymi się zwykle na podudziach, a także tendencją do powstawania wynaczynień.
Bullosis diabeticorum jest rzadkim markerem cukrzycy. Zmiany mają charakter pęcherzy, które zwykle pojawiają się nagle i zazwyczaj lokalizują na grzbietach i podeszwach stóp, rzadziej na grzbietach rąk, dłoniach i przedramionach. Zwykle pęcherze mają od kilku milimetrów do kilku centymetrów średnicy i wypełnione są treścią surowiczą, rzadziej surowiczo-krwistą. Szybko pękają i pozostawiają trudno gojące się nadżerki.
Charakterystycznym powikłaniem cukrzycy jest stopa cukrzycowa. Najczęściej po latach źle leczonej choroby, głównie w cukrzycy insulinozależnej. Charakteryzuje ją niedostateczne ukrwienie stóp, zaburzenia ciepłoty, zmniejszona wrażliwość bólowa, trudne gojenie się ran i owrzodzeń świadczące o postępującym procesie martwiczym. Objawami zespołu stopy cukrzycowej są: ból nasilający się w nocy, często z bolesnymi skurczami mięśni, uczucie mrowienia, widoczne zmiany naczyniowe skóry, łuszczenie się skóry, pojawienie się licznych pęknięć z ogniskami martwicy i owrzodzenia. Osłabieniu ulega struktura kości, stawów i w efekcie dochodzi do deformacji stopy, co skutkuje problemami z chodzeniem. Częste infekcje skóry i ich nieleczenie prowadzą do coraz głębszych zmian i amputacji kończyny.
W przebiegu cukrzycy zaobserwować można zmiany opisywane jako tzw. gruba skóra, do których dochodzi pod wpływem długotrwałej hiperglikemii i związane jest to ze zmianami w kolagenie i mukopolisacharydach, a zależne jest od czasu trwania cukrzycy. W długo trwającej i źle kontrolowanej chorobie może również dochodzić do występowania zespołu sztywnych rąk. Powierzchnia skóry jest wtedy zaczerwieniona i napięta, a ruchy rąk utrudnione.
U diabetyków, szczególnie w przypadku źle kontrolowanego przebiegu choroby, dochodzi często do rozwoju powikłań związanych z makroangiopatią, rozwija się miażdżyca w obrębie tętnic podudzia i stopy. Stopa staje się chłodna, łatwiej rozwijać się mogą zakażenia w obrębie palców nóg, stopy i podudzia. Duże znaczenie ma wtedy sprawność układu żył głębokich i powierzchownych w kończynach dolnych. Upośledzenie ich wydolności i gorszy odpływ krwi powoduje, że pogarsza się też natlenienie tkanek stopy i podudzia, łatwiej wtedy o zakażenie i jego powikłania (martwica, zgorzel). Bardzo ważne jest dobrze przeprowadzone badanie flebologiczne, które określi stan układu żył i tętnic w nogach.
Charakterystycznym powikłaniem cukrzycy jest stopa cukrzycowa. Charakteryzuje ją niedostateczne ukrwienie stóp, zaburzenia ciepłoty, trudne gojenie się ran i owrzodzeń, świadczące o postępującym procesie martwiczym.
Towarzyszące cukrzycy owrzodzenia to problem, z którym pacjenci najczęściej zgłaszają się do angiologów, chirurgów oraz dermatologów. Podłoże zmian stanowią: hiperglikemia, oporność na insulinę, zmiany naczyniowe oraz zaburzenia neurologiczne. Około 50% owrzodzeń podudzi ma przyczynę związaną z niewydolnymi żyłami kończyn i dopiero leczenie (często inwazyjne) flebologiczne pozwala na szybsze zagojenie owrzodzenia. Jedynie pełne badanie flebologiczne pozwala na określenie zmian w układzie żylnym nóg i każdy chory z cukrzycą powinien w przypadku dolegliwości szczególnie takich, jak bóle nóg, uczucie ciężkich nóg czy owrzodzenia podudzi, mieć takie badanie przeprowadzone.
W przypadku cukrzycy typu I zwiększa się ryzyko łysienia plackowatego. Ma to związek z mechanizmami autoimmunologicznymi, dochodzi wtedy do zmian o charakterze zapalnym, które przyczyniają się do uszkodzenia mieszków włosowych i wypadania włosów.
Insulinooporność w przypadku cukrzycy typu II może prowadzić do rogowacenia ciemnego, które charakteryzują brunatne przebarwienie i brodawkowaty rozrost naskórka. Zmiany występują głównie w okolicy fałdów skórnych, dołów pachowych i pachwinowych, w obrębie warg oraz na błonach śluzowych jamy ustnej, czasami także gardła i przełyku.
Pielęgnacja skóry w cukrzycy
Skóra osoby chorej na cukrzycę wymaga uważnej pielęgnacji. Istnieje szeroka gama preparatów, głównie emolientów, które zapobiegają ucieczce wody ze skóry, zmniejszają świąd i zostawiają na skórze film ochronny zapobiegający przesuszeniom. Każda zmiana skórna, która utrzymuje się przez dłuższy czas i nie ustępuje pod wpływem podstawowej pielęgnacji, jest swędząca bądź szybko się rozprzestrzenia, występuje w fałdach skórnych, w przestrzeniach międzypalcowych, bądź na skórze gładkiej, wymaga konsultacji dermatologicznej. Najważniejsze jest zapobieganie. Należy nosić wygodne obuwie, uważać przy obcinaniu paznokci, stosować preparaty silnie nawilżające i natłuszczające skórę i zawsze po kontakcie z wodą dobrze osuszać skórę. Można stosować bardzo delikatne masaże, niepowodujące wynaczynień, a pobudzające tylko układ naczyniowy. Należy pamiętać o diecie, szczególnej dbałości o zdrowie, dobrej kondycji stóp i przede wszystkim pilnować utrzymania właściwego poziomu cukru we krwi. Ważne jest też zwiększenie aktywności fizycznej i rezygnacja z palenia. Kontrolowanie ciśnienia i gospodarki lipidowej, w tym stężenia cholesterolu we krwi oraz stężenia kwasu moczowego, czyli czynników, które mogą wywoływać miażdżycę także ma ogromne znaczenie.
