Część 1: Hit czy Kit?
Na hemoroidy, na potencję, na odchudzanie, na uspokojenie, na młodość…Oczekujemy, że naukowcy wymyślą cudowny środek na nasze wszystkie bolączki i znikną one jak za sprawą czarodziejskiej różdżki. Czy naprawdę suplementy diety działają?
Czym jest suplement diety?
W myśl przyjętej definicji, którą znajdziemy na stronie rządowej gov.pl : „Suplement diety jest środkiem spożywczym, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będącym skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzanym do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie.
Suplement diety może być wprowadzony w postaci: kapsułek, tabletek, drażetek i w innych podobnych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków przeznaczonych do spożywania w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego (art. 3 ust. 3 pkt 39 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia)[1].
Przepisy dotyczące suplementów w Polsce i Unii Europejskiej
- ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia z dnia 25 sierpnia 2006 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 171, poz. 1225 ze zm.),
- rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety (Dz.U. Nr 196, poz. 1425 ze zm.).
Regulacje Unii Europejskiej:
- Dyrektywa 2002/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 10 czerwca 2002 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstwa państw członkowskich odnoszącego się do suplementów diety (Dz.U. L 183, 12.07.2002)
- Dyrektywa Komisji 2006/37/WE z dnia 30 marca 2006 r. zmieniająca załącznik II do dyrektywy 2002/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie włączenia niektórych substancji (Dz.U. L 94/32, 1.4.2006),
- Rozporządzenie Komisji nr 1170/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. zmieniające dyrektywę 2002/46/EC oraz rozporządzenie nr 1925/2006 w zakresie listy witamin i składników mineralnych i ich form, które mogą być dodawane do żywności, w tym suplementów diety (Dz.U. L 314, 1.12.2009) [2].
Podane przepisy dokładnie określają, co producent musi umieścić na opakowaniu, np.: zawartość %, gramaturę oraz dzienne zapotrzebowanie składników w preparacie pod kątem bezpieczeństwa stosowania przez konsumenta, a także prawidłowe ich znakowanie, jak wskazania, reakcje niepożądane, deklarowany efekt terapeutyczny i wiele innych informacji.
Suplementy diety podlegają również innym regulacjom prawnym odnośnie substancji pomocniczych, czystości mikrobiologicznej, warunków upraw, z których pozyskano składniki oraz wiele innych [2]. Na opakowaniu musi znaleźć się również zapewnienie, że suplement nie stanowi zamiennika dla zróżnicowanej diety.
Jeśli nie jest lekiem, nie działa…
To najczęściej słyszymy odnośnie skuteczności suplementów, albo że są to preparaty, które nie mają badań. Oba stwierdzenia nie są prawdziwe. Wbrew pozorom mamy dostęp do wielu badań naukowych randomizowanych, metaanaliz zgodnych z EBM (Ewidence Base Medicine) – medycyna oparta na faktach, w oparciu o najlepsze dostępne dowody (best available evidence). EBM ustala pewną hierarchię wiarygodności doniesień świata nauki od tych najbardziej wiarygodnych, potwierdzonych, również w zakresie suplementów. Dzięki temu mamy dowody na skuteczność danych substancji w zakresie deklarowanych wskazań przez producenta bądź tylko w ograniczonym stopniu, a także informacje świadczącego o braku efektywności na dany problem [3].
Pamiętajmy, że preparaty wspomagające codzienną dietę mogą być jedno lub wieloskładnikowe i jeśli producent w przypadku tych drugich nie udostępnia badań skuteczności działania, to znając ich skład bez problemu odnajdziemy dowody na skuteczność pojedynczych substancji lub ich brak, tworzących recepturę preparatu.
Co zawierają suplementy diety?
Często znajdziemy w nich witaminy w połączeniu z minerałami, aminokwasy, ekstrakty roślinne, kwasy tłuszczowe, prebiotyki, probiotyki oraz ekstrakty ziołowe o działaniu antyoksydacyjnym, regulacyjnym, przeciwzapalnym, naśladującym działanie ludzkich hormonów czy nasilającym lub hamującym wpływ leków na organizm.
Dlatego przy wprowadzaniu ich do jadłospisu należy rozważyć ewentualne interakcje z substancjami czynnymi w lekach przyjmowanych równocześnie.
Parametry określające skuteczność i bezpieczeństwo stosowania suplementacji mówią o zakresie dziennego zapotrzebowania na dany składnik w grupie blisko 100% osób zdrowych (RDA), średniego dziennego zapotrzebowania (AI), określają górny tolerowany biologicznie poziom spożycia danego składnika ze wszystkich źródeł włączając pożywienie, bez skutków ubocznych (UL). Ostatni wskaźnik jest charakterystyczny dla substancji, których spożycie w nadmiernej ilości może spowodować reakcje niepożądane, łącznie z zagrażającymi zdrowiu. UL został określony w przypadku witaminy A (3000 µg), E (> 300 mg), D3 (4000 IU), także dla cynku (w Polsce 25 mg), wapnia (2500 mg) i wielu innych [3].
Wpływ na rekomendowaną ilość danego składnika mają między innymi płeć, wiek, miejsce zamieszkania, rodzaj diety i aktywności fizyczne np.: magnez dla mężczyzny 400 mg dziennie według RDA, dla kobiet 310 mg, ale po 30 roku życia odpowiednio 420 mg i 320 mg, jeszcze inaczej u dzieci i młodzieży. Szerokość geograficzna, jadłospis i wiek osoby suplementowanej koreluje z zalecanymi dawkami przyjmowania wit. D3, aby osiągnąć dawkę terapeutyczną i wyrównanie niedoborów. Dlatego dziecku w Polsce w wieku 1-10 lat rekomendujemy przyjmowanie od 600-1000 IU D3 (jednostek międzynarodowych), młodzieży 11-18 lat 800-2000 IU, podobnie dorosłym do 65 roku życia, a seniorom między 800 nawet do 4000 IU [3].
2. https://ncez.pzh.gov.pl/informacje-dla-producentow/suplementy-diety/
3. W. Pałasiewicz, P. K. Tuszyński “Witaminy i składniki mineralne”, repetytorium farmaceutyczne, opieka.farm sp. z o.o. Kraków 2021, str.14-15, 18, 23-25, 28, 65, 74, 80.
